Johnny Bekaert, geboren in Kortrijk in 1949 en Gentenaar in hart en nieren, is een van de meest vooraanstaande grafisch ontwerpers van vandaag. Hij is gespecialiseerd in het creëren van de totaliteit van logo, grafisch charter en typografie. Zijn opmerkelijke tentoonstelling in Seed Factory/Huis van het Beeld in 2018, waar hij meer dan dertig originele lettertypes onder de aandacht bracht, getuigt hiervan. Geen geringe prestatie als men bedenkt dat een compleet lettertype, met variaties in grootte, dikte, rechte en cursieve versies, hoofdletters en kleine letters, cijfers, leestekens, afkortingen en speciale tekens, wel 3500 verschillende tekens kan omvatten! Elk teken heeft zijn eigen specifieke functie en dient tegelijkertijd op te gaan in het geheel. Bij het op punt zetten van elk detail wordt geen enkele benadering getolereerd, omdat de leesbaarheid verandert afhankelijk van de lettergrootte evenals de drager waarop het wordt waargenomen.

Grafische keuzes brengen al betekenis over, lang voordat de inhoud van de woorden wordt begrepen. Het creëren van één afgewerkt alfabet is dus waarschijnlijk de meest complexe oefening die een grafisch ontwerper kan ondernemen. Johnny Bekaert excelleert op dit gebied. Dit toont de nauwgezetheid aan van deze persoon, die zich bij deze langdurige oefening geen enkele onoplettendheid kan permitteren.

De auteur twijfelt, zoals te zien is op de eerste bladzijden van Och God!, titel die in de Franstalige versie Crédieu! wordt. De torso-man, vast geklonken aan zijn tekentafel, gewapend met potloden en een inktpot – geen computergedoe – zoekt naar een idee. Zijn lichaam van zweet en vlees beweegt zich tussen het vlakke witte blad, en de lege vluchtige bubbels die uit zijn hoofd ontsnappen als bij een minderwaardige mousserende wijn. De tekening aarzelt en wankelt, de kunstenaar krabt zijn hoofd en maakt scritch-scritch- en scratch-scratch-geluiden, waarna hij grafische krabbels produceert die lijken op een atomaire paddenstoelwolk. De ernst van het onderwerp contrasteert met de magere tekening die de tekenaar met een dunne stift heeft getekend om deze vervolgens met een vetpotlood opte hogen, om het wat meer gewicht te geven. Wanhopig verfrommelt de tekenaar zijn steriel gebleven vel papier.

Plots verschijnt er een bedenkelijke tekstballon die hem aanspreekt. De tekenaar denkt stemmen te horen, dit terwijl het zijn werk is om stille grafische tekens te creëren, die anderen vertalen in klanken, woorden, ideeën. Het is niemand minder dan God, die zich tot hem richt in de vorm van een typografisch teken dat alles weet, alles ziet en alles hoort. Wat volgt is een dialoog vol vragen en tegenstrijdigheden over de Toren van Babel en conflicten waarbij de kinderen Gods worden vermoord.

Jezus Christus verschijnt in het tweede hoofdstuk, in de vorm van een vlieg met een aureool. Ook hij kan niet accepteren dat er zoveel misdaden in zijn naam zijn gepleegd; noch het feit dat Maria, zijn moeder, op haar vijftiende werd bezwangerd door de Heilige Geest, vermomd als duif. Dan verschijnt er een vlieg, verwekt door een duif – wat een bestiarium! Dat is wel toppunt! Maar dat maakt niet uit, grafisch ontwerper Johnny Bekaert beeldt Christus, als God-de-Vader, af in de vorm van een levend typografisch teken, dat van het visuele register overgaat in het verbale register.

Het derde hoofdstuk begint met een duif die haar ontlasting op het vel papier van de tekenaar laat vallen. Na het oog en de vlieg, evoceert dit uitwerpsel God. Kan men nog dieper vallen? Naarmate het gesprek vordert, wordt het volume van deze stront groter en vertelt het de grootste waanzin, behoorlijk trots op zijn daden, wat normaal is als je Hitler heet. Het hoogtepunt wordt bereikt wanneer de hoop stront onbezwaard ten hemel stijgt, net als Maria op de dag van haar Hemelvaart. Dit is niet naar de zin van de tekenaar, die in het vierde en voorlaatste deel van het boek wordt aangevallen door een squadron goden. Ze doen zijn hoofd ontploffen waarna een aantal stukken ervan op het tekenblad vallen. Een allerlaatste afbeelding, geïsoleerd buiten het hoofdstuk, toont het geamputeerde lichaam dat de puzzelstukjes van zijn hoofd weer aan elkaar lijmt. Dat is het lot van de tekenaar die, door zijn hersens te pijnigen, zijn creatie voedt met stukjes van zichzelf.

Het interessante aan dit verhaal komt doordat Johnny Bekaert zichzelf in de eerste plaats definieert als grafisch ontwerper en typograaf, waarbij nauwkeurigheid en discipline tot zijn voornaamste kwaliteiten behoren. In het hier gepresenteerde verhaal is het precies andersom, niet alleen inhoudelijk, maar ook in de manier van tekenen. Is het niet opvallend dat het tekenblad vanaf de eerste tekening één is met de ingewanden van de tekenaar? De tekening schudt en trilt, en wordt onderworpen aan aardschokken, waarbij de tekenaar voor één keer alles loslaat, getuige de uitgestrekte handen naar de hemel, net als de soldaten die zich overgeven aan de vijand.

Als naschrift deelt Johnny Bekaert een paar pagina’s uit de making of, waarin we de beginversies zien. Eerst zijn er vage schetsen die in wanorde zijn getekend, maar beetje bij beetje worden de zaken duidelijker met suggesties van cadrages, uitgebreidere teksten, de eerste pogingen tot tekeningen op twee pagina’s tegenover elkaar, links en rechts. Daarnaast vertelt Johnny Bekaert het ontstaan van dit verhaal, dat je niet zou verwachten onder het potlood van een meestertypograaf: het begon allemaal met een oud project voor de illustratie van een boekomslag, dat ergens in het geheugen van de auteur bleef hangen. Vanaf dan bleven er jarenlang allerlei ideeën en scenario’s sudderen, waarin de frustraties en trauma’s van de tekenaar tot het begrip God in het algemeen en de katholieke kerk in het bijzonder naar boven borrelden.

Johnny Bekaert woont te Gent, een stad die bekendstaat om haar rebellie en schaamteloosheid, zoals gans Vlaanderen in 2010 opgeschrikt door het Vangheluwe-schandaal, vernoemd naar de pedofiele bisschop. De beruchte zaak is dat de religieuze man, die dicht bij het fundamentalisme staat, sinds 1973 zijn neefje en andere jonge kinderen misbruikte zonder dat hij zich er ook maar enigszins voor schaamde. Iets om over na te denken, als het bij u in de buurt gebeurt.

Dat gezegd zijnde, laat het ontwerp van grafische charters en typografieën sporen na wanneer het werk bijvoorbeeld meer dan 300 pagina’s beslaat – een lang verhaal, net als de creatie van een nieuw grafisch alfabet – in de vorm van… een missaal dat bedoeld is om de Eucharistie te vieren. Zoals het missaal gebeden en rituele formules samenbrengt, zo vertelt Johnny Bekaert hier een verhaal dat niet per se lineair is, maar dat doet denken aan de grillige vlucht van een vlieg. De drukkerij die dit boek drukt, werkt op zonne-energie en de inkt natuurlijk, gecertificeerd biologische plantaardig is. Het kan geen toeval zijn, deze inkt is van het zuiverste hemelsblauw.

Och God!
Johnny Bekaert
Poespa Producties
ISBN 9789464753745
Dépôt légal D/2023/14.650/4
25 + 3 Euros voor de post
https://www.johnnybekaert.be/poespa-uitgaven-och-god.html
johnnybekaert.be